Zapomniane nagrody kulturalne podziemnej „Solidarności”
Wiosną 1983 r. Tymczasowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” przyznała po raz pierwszy – na wniosek zespołu ds. kultury – nagrody kulturalne „Solidarności” za lata 1981 i 1982. Miały one przede wszystkim charakter wyróżnień honorowych – nagrodzeni otrzymywali po 100 dolarów amerykańskich, co nie było podawane do publicznej wiadomości, by laureaci nie mieli nieprzyjemności i ze strony władz, i ze strony kolegów po fachu. Przyznano je bez porozumienia z laureatami, na podstawie opinii środowisk, gdzie twórczość ich była znana. Zespół ds. kultury pragnął w ten sposób uhonorować tych artystów, którzy w swojej twórczości umacniali idee ludzkiej solidarności, dodawała odwagi i sił, potrzebnych dla godnego życia w warunkach, jakie powstały w Polsce po wprowadzeniu stanu wojennego. Ostatni raz nagrody przyznano za 1988 rok. W roku 1989 zespół ds. kultury NSZZ „Solidarność” rozliczył się ze swojej działalności – przede wszystkim z pieniędzy, którymi dysponował – i rozwiązał się. Członkowie zespołu postanowili nie ujawniać swoich nazwisk. Decyzja ta spowodowana była różnymi względami. Przeważył pogląd, że lepiej będzie, jeśli do końca ludzie będą uważali, że to „Solidarność” przyznawała nagrody, a nie jakieś konkretne osoby. Po drugie nie chciano tłumaczyć się, dlaczego zespół niektórym twórcom przyznawał (ze skromnych funduszy, którymi dysponował) stypendia a innym nie.
Za lata 1981-1982
– anonimowy autor lub autorzy piosenki „Idą, idą pancry na Wujek” (anonimowym autorem muzyki i wykonawcą był Tolek Filipkowski, Gdańsk)
– Lech Bądkowski (Gdańsk) – za twórczość literacką i publicystyczną oraz za redagowanie Tygodnika „Samorządność”
– Ryszard Bugajski (Warszawa) – za reżyserię filmu fabularnego „Przesłuchanie”
– Edward Dwurnik (Warszawa) – za twórczość malarską, a zwłaszcza za powstały w początkach roku 1981 cykl obrazów ukazujących proroczo i metaforycznie stan wojenny w Warszawie
– Eugeniusz Get-Stankiewicz (Wrocław) – za twórczość graficzną, a zwłaszcza za pracę „Zrób to sam”
– Zbylut Jarocki (Kraków) – za reżyserię „Mordu w Katedrze” T.S. Eliota, spektaklu wystawionego w czwartym miesiącu stanu wojennego w katedrze św. Jana w Warszawie i w katedrze na Wawelu
– Tomasz Jastrun (Warszawa) – za twórczość poetycką powstałą w okresie stanu wojennego
– Jan Kelus, Warszawa – za piosenki z ostatnich lat
– Krzysztof Kieślowski (Warszawa) – za reżyserię filmu fabularnego „Przypadek”, będącego analizą postaw inteligencji polskiej w okresie przedsierpniowym
– Marek Nowakowski (Warszawa) – za tom opowiadań „Raport o stanie wojennym”
– Andrzej Piekutowski (Warszawa) – za pełnometrażowy film dokumentalny „Chłopi 81”
– Jan Polkowski (Kraków) – za twórczość poetycką, zwłaszcza za wiersze powstałe w okresie stanu wojennego
– Andrzej Szczepkowski (Warszawa) – za rolę Ambasadora w sztuce „Ambasador” S. Mrożka (Teatr Dramatyczny)
– Teatr Ósmego Dnia (Poznań) – za spektakl „Mandelsztam”, przygotowany w okresie stanu wojennego
– Janusz Zaorski (Warszawa) – za reżyserię filmu fabularnego „Matka Królów”
– Zbigniew Zapasiewicz (Warszawa) – za role: Łunina w „Łunin, czyli śmierć Kubusia Fatalisty” Radzińskiego oraz Ojca w „Pieszo” S. Mrożka (oba spektakle – Teatr Dramatyczny).
Za 1983 rok
– zespół niezależnego pisma literackiego „Arka”(Kraków)
– Janusz Bogucki(Warszawa) – za przygotowanie sympozjum sztuki „Znak Krzyża” w kościele pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego w Warszawie
– Andrzej Brzozowski(Warszawa) – za film dokumentalny „Hotel Brystol”, WFD Warszawa
– Przemysław Gintrowski(Warszawa) – za recital piosenkarski „Pamiątki”
– Zbigniew Herbert(Warszawa) – za zbiór wierszy „Z oblężonego miasta”, Oficyna Literacka, Kraków
– Łukasz Korolkiewicz(Warszawa) – za twórczość malarską
– Bohdan Kraśniewski(Toruń) – za twórczość malarską
– zespół niezależnego wydawnictwa „Krąg” (Warszawa)
– Jan Józef Lipski(Warszawa) – za książkę KOR, Wydawnictwo Aneks, Londyn
– Witold Lutosławski(Warszawa) za III Symfonię
– Adam Michnik(Warszawa) – za twórczość literacko-publicystyczną powstałą w areszcie śledczym na Mokotowie
– twórcy spektaklu „Niezapomniany rok 1962”, Teatr Powszechny Warszawa
– Marek Sapetto(Warszawa) – za twórczość malarską
– Leszek Sobocki(Warszawa) – za twórczość malarską i graficzną
– Wiktor Woroszylski(Warszawa) – za twórczość poetycką z okresu internowania oraz za książkę „Kto zabił Puszkina”
– Stefania Woytowicz(Warszawa) – za całokształt twórczości muzycznej
Za rok 1984
Komitet Kultury Niezależnej przyznał honorowe nagrody:
– Stefan Bratkowski(Warszawa) – za cykl audycji kasetowych „Gazeta dźwiękowa”
– Adam Bujak(Kraków) – za fotoreportaż z pogrzebu ks. Popiełuszki
– Erazm Ciołek(Warszawa) – za fotoreportaże o tematyce społecznej
– Ewa Dałkowska i Zbigniew Zapasiewicz(Warszawa) – za realizację spektaklu „Pan Cogito szuka rady” według Zbigniewa Herberta w Teatrze Powszechnym w Warszawie
– Tadeusz Kaczyński(Warszawa) – za przygotowanie cyklu programów muzyki i słowa w ramach „Filharmonii im. Romualda Traugutta”
– Jerzy Kalina(Warszawa) – za oprawę plastyczną uroczystości pogrzebowych ks. Popiełuszki
– Krzysztof Krauze(Warszawa) – za film dokumentalny „Jest”
– „Na głos”(Kraków) – gazeta mówiona, przygotowywana przez Leszka Elektorowicza z zespołem
– Jerzy Radziwiłowicz(Kraków) – za rolę Raskolnikowa w „Zbrodni i karze” F. Dostojewskiego (reż. Andrzej Wajda) w Teatrze Starym w Krakowie
– Jarosław Marek Rymkiewicz(Warszawa) – za powieść „Rozmowy polskie latem ’83”
– Wiesław Saniewski(Warszawa) – za film fabularny „Nadzór”
– Wanda Szaad(Warszawa) – za audycję kasetową „Dezerterzy”
– Małgorzata Szejnert i Tomasz Zalewski(Warszawa) – za książkę reportażową „Szczecin: Grudzień – Sierpień – Grudzień”
– Andrzej Titkow(Warszawa) – za film dokumentalny „Przechodzień”
– Wiesław Wodyk(Gdańsk) – za utwory wokalno-elektroniczne komponowane do tekstów współczesnych poetów
– „Zespół 4R”– Jacek Fedorowicz i współpracownicy (Warszawa) – za historię obrazkową „Solidarność. 500 pierwszych dni”.
Za rok 1985
– Jan Bokiewicz(Warszawa) – za plakaty niezależnych wystaw
– Krystyna Kersten(Warszawa) – za książkę „Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948”, Wyd. Krąg
– Krzysztof Knittel(Warszawa) – za kwartet smyczkowy poświęcony pamięci ks. Jerzego Popiełuszki
– Władysław Kopaliński(Warszawa) – za „Słownik mitów i tradycji kultury”, Wyd. PIW
– Hanna Kral(Warszawa) – za powieść „Sublokatorka”, Wyd. Libella, Paryż
– Kwartalnik „Krytyka”(Warszawa) – za różnorodność i wysoki poziom publicystyki
– Tadeusz Łomnicki(Warszawa) – za rolę w przedstawieniu „Ostatnia taśma Krappa” S. Becketta, Teatr Dramatyczny
– Marcel Łozińskii Jacek Petrycki(Warszawa) – za film „Ćwiczenia warsztatowe”, WFD
– Zespół „Nie samym teatrem”(Wrocław) – za spektakl „Epitafium św. Kazimierzowi”
– Wydawnictwo Nowa(Warszawa) – za różnorodne formy działania
– Kazimierz Podlaski(Warszawa) – za książkę „Białorusini, Litwini, Ukraińcy. Nasi wrogowie czy bracia?”, Wyd. Przedświt
– Marek Rostworowski(Kraków) – za wystawę „Niebo nowe i ziemia nowa?”, parafia Miłosierdzia Bożego, Warszawa
– Jerzy Tchórzewski(Warszawa) – za cykl obrazów „Golgota”
– Teatr Domowy(Warszawa) – za profesjonalny model teatru domowego
– Tomasz Tomaszewski(Warszawa) – za wystawę fotografii „Ostatni”, galeria ZPAF Warszawa
– Teresa Torańska(Warszawa) – za książkę „Oni”, Wyd. Przedświt
– Jacek Waltoś(Kraków) – za cykl obrazów „Płaszcz miłosiernego Samarytanina”.
Za 1986 rok
– Archiwum „Solidarności” – za pierwszych 10 wydanych tomów
– Janusz Eysymont(Warszawa) – za twórczość malarską
– Jacek Fedorowicz(Warszawa) – za twórczość wideo
– Krystyna Gryczałowska(Warszawa) – za film dokumentalny „Studnia”
– Wiktoria Kraśniewska– za wspomnienia „Po wyzwoleniu”, Instytut Literacki, Paryż
– Maciej Kozłowski(Kraków) – za zbiór esejów „Krajobraz przed bitwą”
– Anna Mizeracka(Warszawa) – za twórczość graficzną
– Zygmunt Micielski(Warszawa) – za utwór na chór i orkiestrę „Liturgia serca”, prawykonanie – Warszawska Jesień 1985
– Igor Newerly(Warszawa) – za książkę „Zostało z uczty bogów”, Instytut Literacki Paryż oraz „Nowa” Warszawa
– pismo literackie „Obecność”(Wrocław) – za dobry poziom
– Oficyna Literacka(Kraków) – za znakomitą pracę edytorską
– Tadeusz Pałka(Warszawa) – za film dokumentalny „Mieszkanie w bloku”
– Jacek Trznadel(Warszawa) – za książkę „Hańba domowa”, Instytut Literacki Paryż oraz „Nowa” Warszawa
– Piotr Wierzbicki(Warszawa) – za książkę „Struktura kłamstwa”, Wydawnictwo „Głos” Warszawa
– nagroda specjalna – tym wszystkim, dzięki którym ukazała się „Antologia poezji żydowskiej”, PIW, Warszawa 1986.
Za 1987 rok
– Jerzy Bereś(Kraków) – za twórczość rzeźbiarską
– Maciej Bieniasz(Katowice) – za twórczość malarską i rysunkową
– Jacek Bocheński(Warszawa) – za książkę „Stan po zapaści”, „Nowa” Warszawa
– Waldemar Frydrych – „Major”, twórca ruchu „Pomarańczowa Alternatywa”(Wrocław) – za aranżację happeningów
– Henryk Mikołaj Górecki(Katowice) – za utwór na chór a cappella „Miserere”
– Marek Grzesiński(Warszawa) – za inscenizacje operowe w warszawskim Teatrze Wielkim „Mistrz i Małgorzata” Reinera Kunda wg Michała Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata” oraz „Bramy Raju” Joanny Bruzdowicz wg Jerzego Andrzejewskiego
– Julia Hartwig(Warszawa) – za tom poezji „Obcowanie”, Wydawnictwo „Czytelnik”
– Alina Kowalczykowa(Warszawa) – za książkę „Warszawa romantyczna”, Wydawnictwo PIW
– Waldemar Krzystek(Wrocław) – za debiut filmowy „W zawieszeniu”
– Zygmunt Kubiak(Warszawa) – za przekład i opracowanie „Eneidy” Wergiliusza, Wydawnictwo PIW
– Łukasz Socha– za książkę „Te pokolenia żałobami czarne... Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944-56”, Biblioteka Kwartalnika Politycznego „Krytyka”, Wydawnictwo „Nowa”
– Jan Józef Szczepański (Kraków) – za książkę „Kadencja”, Wydawnictwo „Oficyna Literacka”
– Wisława Szymborska(Kraków) – za tom poezji „Ludzie na moście”, Wydawnictwo „Czytelnik”
– Jacek Krzysztof Zieliński(Warszawa) – za twórczość graficzną.
Za 1988 rok
– redakcja „Almanachu Humanistycznego”
– redakcja Biblioteki Kwartalnika Politycznego „Krytyka” – za wydanie książki R. Poppera „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie”
– Marian Brandys– za książkę „Generał Arbuz”
– Kazimierz Dziewanowski– za książkę „Złom żelazny, śmiech pokoleń”
– Michał Grynberg– za opracowanie książki „Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i rejestry”
– Andrzej Jagodziński– za książkę „Banici. Rozmowy z Czeskimi pisarzami emigracyjnymi”
– Jerzy Janicki– za inscenizację sztuki Sławomira Mrożka „Portret” w krakowskim Teatrze Starym
– Marcel Łoziński– za film „Świadkowie”
– Halina Mikołajska– za monodram „Śmierć Cwietajewej” oparty na eseju Anny Bojarskiej
– Wojciech Młynarskii Jerzy Derfel– za recital „Róbmy swoje” (wersja z 1988 r.)
– Grzegorz Moryciński– za wystawę malarstwa w warszawskim Teatrze Powszechnym
– Kazimierz Orłoś– za książkę „Cudowna melina. Historia cudownej meliny”
– Jacek Petrycki– za film „A może o tym nie wolno mówić”
– redakcja studenckiego miesięcznika mówionego „Przegłos” z Krakowa
– Andrzej Roman z zespołem– za książkę „Komedianci. Rzecz o bojkocie”
– Jerzy Rybka– za prowadzenie galerii sztuki „Na Ostrowiu” we Wrocławiu
– Marian Terlecki– za dokumentację wideo ze strajków gdańskich
– Mieczysław Tomaszewski– za twórcze inicjatywy edytorskie i muzykologiczne
– Mirosław Wujas z zespołem– za prowadzenie Przeglądu Kabaretów Amatorskich „PAKA”
– Barbara Zbrożyna– za twórczość rzeźbiarską.
Gdy myślę o stanie wojennym, to widzę tę powódź zła i pogardy, demonstrację siły i bezceremonialnego traktowania ludzi, to brak z "tamtej strony" najmniejszych oznak humanizmu i współczucia dla ludzi mających inne zdanie, nieszanowanie słów. Ten kult siły był obecny na ulicach, mediach i prasie. Kogo nie pokonano fizycznie, próbowano unicestwić słowem. Miliony ludzi stan wojenny nauczył takiego postępowania, zatruł ich. "Solidarność" - jej idea, została zatruta właśnie przez takich ludzi, którzy wojując z komuną nabrali cech swych przeciwników, bo chcieli być równie skutecznym. Stąd dziś tak wiele zła w debacie politycznej, tak wiele chamstwa w dyskusjach w internecie, tak wiele wykorzystywanych esbeckich sposobów niszczenia ludzi.
"Solidarność" już w stanie wojennym walczyła z tym zjawiskiem. Walczyła ze swoimi zwolennikami kulturą i sztuką. A. Gwiazda walczył w czasie pierwszej "Solidarności" o to, aby mający inne zdanie nie byli eliminowani z jej szeregów - sam znalazł się w takiej sytuacji. Dziś to, z czym walczył jest powszechne. Trzeba mieć takie przekonania jak grupa czy partia. Nie można walczyć o sprawy podstawowe, takie jak np. prawda i godność człowieka, nie mając takich przekonań jak większość. A większość nie potrafi szanować u innych tych wartości, o które ponoć walczy. Walcząc niszczy to, co dobre.
Sprawy podstawowe nie wymagają poglądów politycznych. Są, niestey, wykorzystywane do walki politycznej i przewagę tego lub owego partyjnego lidera. W ten sposób partie i ich liderzy przyczyniają się do niszczenia wartości podstawowych, niszczenia etyki i moralności.
Dodam jeszcze, że gdy myślę o stanie wojennym, to myślę także o tych, którzy tak wiele dawali z siebie, nie poddawali się. Nie było ich wielu. Dziś nikt o nich nie chce słyszeć. Historia zamyka się wokół tych, którzy wybili się, znaleźli się w kręgu elity, wśród osób znanych. Zapomniani odeszli, odwrócili się, są na wewnętrznej emigracji i zniechęceni. Żyją tym, co przynosi kolejny dzień. Nie mają sił walczyć z kłamstwem, z uproszczeniami, egoizmem i chciwością, ani ze spoglądającymi na nich z góry, z poczuciem wyższości byłymi kolegami... Ze wstrętem odwracają się o tego wszystkiego, co przypomina im miniony czas. Są bezradni ze swoimi ideałami, nie chca już o nich pamiętać. Okazały się nic nie warte. Warte jest to, co jest namacalne, co ma materialną wartość, co służy do niszczenia innych.
To jest ten zapomniany stan wojenny.
